Navamaḥ sargaḥ
Technical Details
navamaḥ sargaḥ
kumārasya nīrājanam
āgatya gehamadhyāsya kumāro bhadrapīṭhikām|
ārabdhaṃ mātṛdhātrībhirārātrikamupādade||1||
mahārājādhirājasya tanayo maṇḍapasthitaḥ|
siṃhāsanamiyāyaiṣa siṃhasaṃhananastataḥ||2||
vāravāmālakāstasya madhurākṛtayaḥ puraḥ|
ārebhire darśayitumadbhataṃ nṛttavibhramam||3||
asaktahṛdayastāsām aṅgahāramanohare|
saṅgīte navagīte'pi sa cintāmantarā dadau||4||
tadā babhau kumāro'sau cāmarairamarocchritaiḥ|
samīraṇasamuddhūtaistaraṅgairiva sāgaraḥ||5||
dhvajaratnapatākābhiḥ śuśubhe kṣoṇimaṇḍalam|
antarikṣamivānekavidyudvallībhirāvṛtam||6||
kālāgarumahādhūmavallīvellitamambaram|
kṛṣṇoragaśatākīrṇaṃ rasātalamivābabhau||7||
brahmāṇḍakukṣimbharibhirbadhirīkṛtadiṅmukhaiḥ|
anekapaṭahadhvānairādhmātamabhavannabhaḥ||8||
airāvatya ivākāśaraṅgeṣvamarayoṣitaḥ|
ghanavādyaravāścakrurakhaṇḍaṃ tāṇḍavakramam||9||
tāsāṃ taralasañcāradṛṣṭibhirmukhamaṇḍalaiḥ|
tārāpathasthalamabhut sahasramṛgalāñchanam||10||
vidyādharāśca gandharvā vīṇāgarbhitapāṇayaḥ|
pūrvāpadānamukharāḥ purastasya pratasthire||11||
mahendrakaravikṣiptāḥ mandārasumanobharāḥ|
bhuvanakṣobhagalitāḥ puṣphurustārakā iva||12||
itthamārādhito devairdaśatritayayojanam|
atītya panthānamasāvagādanavamāṃ nadīm||13||
marālamahilālīḍhamṛṇāladalamedurām|
gambhīramakarārāvamukharīkṛtadiṅmukhām||14||
taraṅgaśīkarāsaratārādanturitāmbarām|
sarasīruhasaurabhyasurabhīkṛtamārutām||15||
kallolavallīvalayasamullāsitasārasām|
kalahaṃsakalatrāṇāṃ kaṇṭhadaghnormimaṇḍalīm||16||
mīnavikṣiptakalhārapuñjakiñjalkarañjitām|
vinidrakamalodīrṇamadhudravataraṅgitām||17||
tāraṇāya mahāmbhodhestanvan guṇanikāmiva|
cintāyuktena vāhena tāṃ nadīmudatītarat||18||
uttīrya tasyāḥ puline turagādavatīrya saḥ|
channaṃ nivartayāmāsa datvā bhūṣāśca vāhanam||19||
ādikalpasamudbhūtāmādibrahmasamāhṛtām|
agrahīdagraṇīḥ puṃsāṃ tapodhanapariṣkriyām||20||
ādāya tāpasākalpamanalpaguṇagumbhitam|
ācchādya tena cātmānamadhatta tapasi sthitim||21||
athāvalokya lokeśaṃ dīkṣitaṃ śakradiṅmukham|
ānandamandahasitairiva pāṇḍaratāmayāt||22||
samastalokanāthasya tasya śāsturivājñayā|
śatamanyudiśā'dhatta sandhyāpāṭalamambaram||23||
tasyāvalokanāyaiva śāsyavaṃśaśikhāmaṇeḥ|
adhyāsta kūlakūṭasthaḥ prathamādriṃ gabhastimān||24||
ajñānamevaṃ jagatāmapasāryaṃ tvayetyapi|
asyādiśanniva ravirandhakāramapākarot||25||
jñānālokastrijagatāmevameva tvayeti ca|
asyādiśannivālokamāviścakre vikartanaḥ||26||
dīkṣite bhūbhṛtāṃ nāthe nirviṇṇā iva bhūbhṛtaḥ|
aruṇātapalakṣeṇa cakrire valkadhāraṇam||27||
ādityabandhorbodhaikasindhoḥ samudayādiva|
prabodhamudrāmabhajan sakalāḥ kamalākarāḥ||28||
kṛtakṛtyaṃ tamuddiśya kṛtāñjalipuṭā iva|
āabaddhamukulāstasthuraśeṣāḥ kumudākarāḥ||29||
sanmārgadeśikasyāsya tīrthikā iva tejasā|
tapanasya samākrāntāstārakā nistviṣo'bhuvan||30||
avakāśapradānārthamiva tatkīrtisaṃhateḥ|
aśeṣamāśāvivaramānaśe'tiviśālatām||31||
siddhārthamukhaśītāṃśuṃ dṛṣṭvā dīptaṃ divā'pi ca|
vrīḍāvaśādiva vidhurbabhūva vigatacchaviḥ||32||
jagadekagurostasya darśanādiva dīptimān|
vigatodayarāgaśrīrviveśākāśamāśramam||33||
manorathaśataprāptapravrajyārasanirvṛtaḥ|
dināni kānicit tasyāstīre cikṣepa deśikaḥ||34||
anyedyuratha bhikṣārthamādibhikṣurbubhukṣitaḥ|
vyatītya dūramadhvānaṃ bimbasārapurīmagāt||35||
viśaṅkaṭaśilāsālavijitāvadhibhūdharān|
pātālāgādhaparikhāpalvalīkṛtasāgarām||36||
ghoṭīkhurapuṭīkoṭikroḍīkṛtadharātalām|
mādyanmadāvalādhīśamadapaṅkilavīthikām||37||
māṇikyasaudhavalabhīvalamānamarālikām|
vātāyanamukhodīrṇadhūmarājivirājitām||38||
bālācalatulākoṭivācālaharidañcalām|
mandānilasamādhūtadhvajacūḍālamandirām||39||
valārikārmukasmeramaṇitoraṇamāṃsalām|
vallīkisalayārabdharathyāvandanamālikām||40||
viśālaviśikhābhogamekhalojjvalamadhyamām|
vihāravāpikāvīcīsamīcīnopaśākhikām||41||
tatra bhikṣāṃ samādātuṃ tapodhanaśikhāmaṇiḥ|
vīthīṣu vīthīṣu śanairvijahāra vināyakaḥ||42||
mohāpanodamapyenaṃ munīndramabhivīkṣitāḥ|
mugdhā vidagdhāḥ sakalā mohanidrāṃ prapedire||43||
vigatonmeṣasammeṣaviṣphārīkṛtacakṣuṣām|
manobhavārirapyāsāṃ manobhavamajījanat||44||
tatra bhikṣāṃ samādāya śikṣāpādavicakṣaṇaḥ|
tadabhyarṇagataṃ tūrṇaṃ śiloccayamaśiśriyat||45||
upakaṇṭhakalālāpakālakaṇṭhamanoharam|
kaṇṭhīravakarāghātacūrṇīkṛtagajākulam||46||
vetaṇḍaśuṇḍādaṇḍābhakuṇḍalīśvaramaṇḍitam|
śikhaṇḍimaṇḍalārabdhatāṇḍavaṃ pāṇḍarāhvayam||47||
viśālaśikharoddeśaviśrāntajaladādhvagam|
viharanmattamātaṅgapunaruktamahopalam||48||
viśaṅkaṭaśilākoṭipāṭitāmbarakoṭaram|
pañcāsyapāṇioaryastagajamauktikavistṛtam||49||
nirjharīpūranirdhautakaladhautaśilātalam|
mekhalopāntavilasatpulindapṛtanāpatim||50||
taḍāke tasya siddhārthaḥ snātvā nikaṭavartini|
sthitvā taṭaśilāpaṭṭe bhikṣānnarasamanvabhūt||51||
aparedyurvinirgatya tasmādeṣa purāntare|
piṇḍapātavidhiṃ kṛtvā prāpadabhyarṇakānanam||52||
taḍākanikaṭe nadyāstaṭe śaile ca kānane|
nivasan divasāneṣa ninye mānyo bahūnapi||53||
tapovaneṣu dhanyeṣu duḥsādhāni tapāṃsyapi|
cacāra dhīrahṛdayaḥ saṃsārakleśaśāntaye||54||
aprāpya nirvāṇapadaṃ duścaraiśvaritairapi|
ko vā'bhyupāyastasyārthe bhavedityākulo'bhavat||55||
ekadā pāramībhāgyaparipākaprakāśanam|
svapnapañcakamadrākṣīt sucaritranidhiḥ prage||56||
dṛṣṭvā'vabudhya svapnārthaṃ pratyavetya vicakṣaṇaḥ|
niścikāyāhamadyaiva nirvṛtiṃ prāpnuyāmiti||57||
kṛtvā dinamukhācāraṃ bhikṣāvelāṃ pratīkṣya saḥ|
āsāñcakre vaṭasyādhaḥ pūjāvihitasatkṛteḥ||58||
atha kācid viśālākṣī devatāṃ tannivāsinom|
adhikṛtya tadā nitye pāyasaṃ prārthanāparā||59||
tacchaṅkayaiva sā tasmai dadau pātreṇa pāyasam|
tadādāya mahāsattvo yayau nairañjarātaṭam||60||
tasyāḥ śaranniśākāśavimale salile muniḥ|
snātvā suvarṇapātrasthaṃ bubhuje pāyasaṃ budhaḥ||61||
tataḥ kisalayālokabālātapavilāsini|
manojñakokilālāpavācālaharidañcale||62||
mandānilādhūtalatāḍolādurlalitālini|
bālacūtāṃkurāsvādamodamānavanapriye||63||
mandārakorakasyandimakarandasugandhini|
madagandhavahaspandakandalīkṛtakautuke||64||
utphullamañjarīpuñjapiñjarīkṛtasatpathe|
bhramadbhramarajhaṅkārahuṅkāracakitādhvage||65||
vihaṅgapakṣavikṣiptaparāgabharapāṃsule|
mākandamadhusandohajambālitamahītale||66||
praphullasumanovallīmatallīyutamārute|
vasantakālasāmantasāmrājyamaṇimaṇḍape||67||
tālī-tamāla-hintālabahule sālakānane|
sthitvā mādhyandinaṃ tāpaṃ nināya naranāyakaḥ||68||
dināvasāne samprāpte yāmamātrāvadhau yataḥ|
utthāya bhagavān bodhiṃ prapede prājyavikramaḥ||69||
brahmaṇopahitān darbhān ādāya nijapāṇionā|
cikṣepa deśikavaraḥ prācye bodhimahītale||70||
tatra kandarpadarpāṇāmbhedyamatikomalam|
aparājitaparyaṅkam āvirāsīnmahāsanam||71||
ārurohāsanaṃ tuṅgam anaṅgaripumadbhutam|
aṃśumāniva pūrvādrim aśeṣajanabodhakaḥ||72||
āruḍhabodhiparyaṅkam abhaṃguraguṇaṃ surāḥ|
amumārebhire stotum avāṅmanasagocaram||73||
namaḥ suguṇamāṇikyasindhave ravibandhave|
namaḥ saṃsārapāthodhisetave muniketave||74||
namaḥ sakalasaṃkleśahāriṇe guṇahāriṇe|
namaḥ samastatattvārthavedine'dvayavādine||75||
karuṇāpūralaharīparīvāhitacakṣuṣe|
bhāgadheyanidhānāya bhagavan ! bhavate namaḥ||76||
kandarpadarpanirbhedakarmaṭhastvaṃ na cāparaḥ|
pañcānanaṃ vinā ko hi kuñjaraṃ śāsituṃ kṣamaḥ!||77||
śūrastvameva durvāragarvatīrthikamardane|
mandareṇa vinā sindhuṃ mathituṃ kena pāryate !||78||
culukīkaraṇe śūrastvameva bhavavāridheḥ|
kumbhayoniṃ vinā ko hi kovidaḥ sindhucūṣaṇe||79||
kuśalo'tra bhavāneva śroṇīvalayabodhane|
ko vā vidhurvinā candraṃ kumudākarahāsane !||80||
bhavakleśaṃ tvameveśa ! niḥśeṣayitumīśiṣe|
hartumanyaḥ kimīśīta haridaśvādṛte tamaḥ||81||
etābhireṣāṃ stutibhiredhamānaguṇodayam|
bodhimūlatalārūḍhaṃ buddhaṃ śuśrāva manmathaḥ||82||
śrutvā manobhūḥ kṣubhitāntarātmā viraktabuddhāpaśadaṃ vijetum||
ko vā'bhyupāyo bhuvane mama syādityāśu cintājvaranirduto'bhūt||83||
iti śrībuddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye navamaḥ sargaḥ||